Tamamlamak üzere olduğumuz seneye teknoloji ekseninde bakınca, dünyayı ortak bir düzleme taşıyabilme ihtimalini bir sene daha erteledik diyebiliriz. Dijital araç ve hizmetler artık ortak payda yaratmaktan daha çok ayrışmaya yarıyor gibi.

Bir kısmımız roketler ile ulaşacağı gezegenlerdeki yaşamların hayallerini kurarken, diğer bir kısmımız gökten ölüm yağdıran roketler ile varlığının silinmesini izliyor. Teknolojinin bir yanı milyonlarca bileşeni analiz ederek keşfettiği yeni antibiyotiklerle hayatlar kurtarırken diğer yanı ürettiği kusursuz gerçeklikteki sahte içeriklerle hayatları söndürüyor.

Yıl boyunca bu sayfada değindiğimiz kısımlarıyla 2023 ile hesabımızı kapatalım.

Ses getiren sessizlik

Ofis çalışanlarının hayatına pandemi sayesinde cebren giren “uzaktan çalışma” düzeninde taşlar hala yerine oturmuş değil. Çalışanların da yöneticilerin de bu konuda kafası karışık. Çoğu yapı “hibrit çalışma” adı altında bir düzen tutturduysa da, üst yönetimlerin genel talebi yerinde ve tam zamanlı geleneksel modelden yana.

Bu yüzden çalışanın kurumda madden varolup, manen yok oluşunu temsil eden “sessiz istifa” ya da yöneticinin resmi olarak işten çıkarmayıp çalışanına adeta bir hayalet muamelesi yaptığı “sessiz kovma” gibi kavramları yıl boyu sıkça andık.

Öte yandan 2023, Birleşik Arap Emirlikleri’nden Japonya’ya kadar 21 ülkede haftada 4 gün çalışma düzeninin denenmeye başladığı yıl olarak kayıtlara geçti.

Yeni yaşam alanları

Tarihte ilk defa bu yıl sayımız 8 milyarı aştı. Hatta Nisan ayında Hindistan 1,4 milyara ulaşan nüfusuyla “en kalabalık ülke” unvanını komşusu Çin’den devraldı. Bugün yüzde 57’miz büyük kentlerde yaşıyor. 10 milyondan fazla kişiye evsahipliği yapan şehir sayısı 33’e ulaştı.

Bu kalabalıklar kimi yeni arayışların bahanesi de olabiliyor. Aile içi rakiplerini hapsettiği otelde falakayla yola getirip, muhaliflerini asit kuyularında eritmesiyle gündeme “iddialı” bir giriş yapan Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman’ın imaj tazeleme faaliyetleri arasında yer alan “Neom” şehri buna en iyi örneklerden biri.

Kızıldeniz sahilinde kaplayacağı 26 bin 500 kilometrekare alanıyla Belçika büyüklüğündeki Neom, ülkenin hem algı hem de yaşam tarzı olarak özerk bölgesi olma adına yürütülen projelerden. 2039’ta tamamlanacak ve tamamen yeşil enerji ile beslenecek şehir 170 kilometre uzunluğundaki binaları, yüksek teknolojiye odaklı endüstriyel sahaları, genetik tarım arazileri ve kayak merkezleri ile ülke içinde ülke yaratma iddiasında.

Aynı hayali paylaşan bir diğer grup ise ultra-varlıklı liberterler. ABD’li ünlü (ve tartışmalı) yatırımcı Peter Thiel’in 2017 yılında “Seasteading Institute” ile başlattığı açık denizde kurulacak “otonom (ve yüzen) şehir devlet” konsepti, 2021’de kriptopara zenginlerinin Honduras’ta kurmaya çalıştığı “Prospera” adlı şehirle sürmüştü. Hepsi hüsrana uğrayan bu girişimlerin 2023’teki tezahürü yine Peter Thiel’ın öncülüğünü yaptığı “Praxis” adlı otonom şehir projesi oldu.

Avrupa Birliği’nin uyanışı

ABD ve Çin ekseninde kutuplaşan teknoloji yarışında gölgede kalmakla birlikte Avrupa Birliği ve Avrupa Komisyonu, temsil ettikleri pazarın kıymeti sebebiyle küresel ölçekte düzenleyici yapılara dönüştü. Bu yıl son şeklini alan “Dijital Hizmetler Yasası” büyük çoğunluğu ABD ve Çin kökenli dijital devleri mahremiyet, etik ve şeffaflık konusunda hizaya sokma iddiasında. 

Avrupa Komisyonu’nun elektronik cihazlarda şarj ve veri transferi için sadece C tipi USB kullanmasına yönelik yaptırımı kendi standartlarındaki ısrarıyla tanınan Apple’ı dahi dize getirmeyi başardı.

Avrupa Birliği’nin Haziran ayında son şeklini verdiği “Yapay Zeka Yasası” ise bu konudaki ilk kapsamlı yasal düzenleme olarak kayda geçti.

Yapay zekanın şafağı

2023 yılının neredeyse her gününe ve her meselesine sızan yapay zeka, aynı zamanda milyar dolarlık girişimlerin fitilini ateşledi. OpenAI’ın 2022’de kullanıma sunduğu sohbet botu ChatGPT, bu yıl 100 milyon kullanıcıya erişerek tarihin en hızlı büyüyen hizmeti oldu.

100 milyar dolar değere ulaşan OpenAI’ın yönetim kademesinde yapay zeka etiği ekseninde yaşanan çalkantı, teknoloji tarihinin en tuhaf gelişmelerinden biriydi. Önce Kurucu ve CEO Sam Altman sürpriz bir kurumsal darbe ile görevinden uzaklaştırıldı. Çalışanları karara karşı ayaklandığı sırada Altman, şirketin en büyük yatırımcısı Microsoft’a transfer oldu. Birkaç gün sonra yatırımcıların baskısıyla yönetim kurulu tarafından görevine iade edildi. Dünyanın en büyük ve en gelişmiş yapay zeka girişiminde yaşanan bu sürecin ayrıntıları halen bir muamma.

Rakiplerin merakla beklenen hamleleri de bu sene belirmeye başladı. Bard adlı emsal ürününü kullanıma sunan Google, sene sonuna doğru “Gemini” ile el yükseltti. Facebook’un çatı şirketi Meta, yıl boyunca ardı ardına yeni çözümler tanıttı. Apple ve Amazon ise fırtına öncesi sessizliği yaşıyor gibiydi.

Yapay zekanın erken dönem sancılarını temsil eden sahte içerikler ile senarist ve oyuncularının Hollywood’daki grev kararı da bu başlığa yönelik önemli gelişmeler arasındaydı.

Daha da sosyal medya

2022’de satın aldığı Twitter’ın üstüne kara bir bulut gibi çöken Elon Musk, 17 yıllık platformun ismini Temmuz ayında X olarak değiştirdi. Dezenformasyon yaptıkları için askıya alınan hesapları yeniden açtı, büyük reklamverenleri küstürdü, paralı hizmetleri artırdı ve huzurunu kaçırdığı milyonlarca kullanıcı sayesinde yeni rakiplerin yolunu açtı.

Meta’nın Haziran ayında hizmete sunduğu alternatif platformu Threads, hızlı bir başlangıç yaparak 30 milyon kullanıcıya ulaştıysa da devamını getiremedi. Twitter’ın kurucusu Jack Dorsey’nin girişimi Bluesky ve Mastodon gibi rakipler de aynı kaderi paylaştı. Twitter’da Twitter’dan dert yanmaya 2024’te de devam edeceğiz gibi görünüyor.

Kaybedenler Kulübü

Metaverse ve NFT gibi konular bayraktarları için dahi mahcubiyet kaynağı haline geldi fakat asıl darbeyi Coinbase, FTX ve Binance gibi küresel kripto varlık borsaları aldı. Sam Altman’ın herkese vatandaşlık maaşı bağlayacak Worldcoin projesi sessiz ve derinden ilerliyor. 2024’e sarkan en büyük umut ise BlackRock, Grayscale ve ARK gibi trilyon dolarlık varlık yönetim şirketlerinin ABD yönetiminden onay bekleyen bitcoin fonu.

(13 Haziran 2025 tarihli Oksijen gazetesi yazım.)