Hiç bitmeyecekmiş gibi yaşansa da, sonu gelen her senenin o tanıdık hüznünü bizden esirgemeyen 2024’ün teknoloji gündemi en az diğer alanlar kadar hareketliydi. Yapay zeka destekli yazılım ve donanımlar, yeni arayüzlere sahip cihazlar, ticaret savaşları sebebiyle sınırları yeniden çizilen hizmetler, kış uykusundan uyanan kriptoparalar ve daha neler… Sene boyu yer verdiğimiz bazı önemli gelişmeleri ana başlıklarıyla hatırlayalım.

Yapay zeka her yerde

2023 yılını ürkek adımlar ve iddialı vaatlerle geçiren yapay zeka sektörü, 2024’te gündemin her ayrıntısında kendine yer bulmayı başardı. Başına “yapay zeka destekli” tamlaması eklenmemiş neredeyse hiçbir iş ya da meslek kalmadı. Bu vesileyle insanlığın insanlardan ve onlarla çalışmaktan ne kadar bunaldığını da öğrenmiş olduk.

Sektörün lideri OpenAI, bir yandan en popüler ürünü ChatGPT’nin akıl yürüten “o1” adlı yeni sürümünü, diğer yandan yazılı metinden video üreten “Sora” adlı aracını tanıttı. Şubat ayında CEO Sam Altman’ın yeni yatırımlara yönelik cazibe yaratmak adına kar amaçlı şirkete dönüşme kararı, eski kurucu ortaklardan Elon Musk’ın konuyu mahkemeye taşımasına sebep oldu. Halen sürmekte olan davada Faecbook, Instagram ve WhatsApp’ın çatı şirketi Meta da Musk’ın tarafında saf tuttu. ChatGPT’nin eğitimi için içeriğinin izinsiz kullanıldığını iddia eden medya devleri ve sanatçıların şikayetleriyle dava sayısı sene boyunca artmaya devam etti.

2023’te CEO Sam Altman’ın görevden uzaklaştırılıp yeniden dönmesiyle sonuçlanan depremin bu yılki artçı şokları yapıya büyük hasar verdi. Mayıs ayında şirketin beyni sayılan Ilya Sutskever ve Jan Leike ayrılma kararı aldı. Teknolojinin başındaki Mira Murati de Eylül ayında adaya veda eden isimlere katıldı.

Sektörün bir diğer devi Google ise 2023’te kullanıma sunduğu “Bard” adlı rakip ürününü “Gemini” ismiyle yeniledi. Ayda 220 milyon kullanıcıya ulaşan hizmet görsel üretme desteğine de kavuştu. Ardından mobil uygulaması ve Android entegrasyonuyla akıllı telefonlara yerleşti.

İlerleyişini sessiz sedasız sürdüren Anthropic ise Haziran ayında “Claude” adlı dil modelinin 3,5 sürümüyle dikkat çekti. Bu sürüm, yüklü cihazlardaki diğer uygulamalara hükmetme yeteneğiyle “aracı” (agentic) olarak adlandırılan yeni dönemin ilk kilometre taşını oluşturdu.

Yapay zeka ile bağlantılı ilk ölüm de yine bu yıl yaşandı. CharacterAI adlı hizmeti kullanan 14 yaşındaki ABD vatandaşı Sewell Setzer, hummalı bir aşka düştüğü sanal botunun yönlendirmesiyle intihar ederek hayata gözlerini yumdu.

Ben bu satırları yazarken 4 bin 944 farklı işe ve 15 bin 878 göreve yönelik, 25 bin 668 adet yapay zeka aracı hizmet vermekteydi.

Daha akıllı robotlar

Yapay zeka alanındaki gelişmelerden nasibini en fazla alan sektörlerden biri de insansı (humanoid) robotlar oldu.

Bu alanın tartışmasız en popüler şirketi “Boston Dynamics” imzalı “Atlas”, Nisan ayında tamamen elektrikli bir altyapıya kavuşarak çok daha sessiz işlemeye başladı. Diğer yandan yeni eklemleriyle insansı olmanın da ötesine geçerek kendine has hareketleri yapar hale geldi.

“Figure AI” adlı girişimin Ağustos ayında tanıttığı “Figure 02” adlı ikinci sürüm robotu, OpenAI’ın GPT modeliyle güçlendirilmişti. Konuşmaları anlayabilen, karmaşık görevlerin üstesinden gelebilen ve akıl yürüten bu yeni model, NVIDIA’nın RTX işlemcileriyle desteklenmişti.

İnsansı robot alanındaki ürpertici örneklerden biriyse bu alanda 2014 yılından beri çalışan Norveçli “1x” şirketinin “Neo” adlı ürünü oldu. Firmanın ev işlerine yardımcı olmak üzere geliştirdiği bu robota ek olarak, endüstriyel görevlere yönelik tasarladığı “Eve” adlı bir başka modeli daha tanıtıldı.

Tesla’nın ilk duyurusunu 2022’de yaptığı “Optimus” kodlu örneği bu yıl da gerçeğe dönüşemedi. Haziran ayındaki ikinci sürümün tanıtımında seri üretimin 2025’te başlayacağı açıklandı.

Çinli “Kepler Robotics, Ocak ayındaki CES Fuarı’nda yapay zeka destekli “Forerunner” serisin tanıttı. Kasım ayında sergilediği ikinci sürüm ise Tesla Optimus’un senelerdir vaat ettiği her şeyi halihazırda fazlasıyla yapabilmesiyle dikkat çekti. Bu alandaki Çin merkezli bir diğer önemli gelişme de Ekim ayında tanıtılan ve saatte 13 kilometrelik hızıyla dünyanın en hızlı koşan insansı robotu unvanını alan “STAR1” oldu.

İnsansı robotların marifetleri daha çok endüstriyel alandaki kullanım örnekleriyle gösteriliyor olsa da sektörün ana odaklarından biri (çok daha büyük bir pazar oluşturan) yaşlı bakımı ve rutin ev işleri.

Yeni nesil cihazlar

Akıllı telefonların (artık) çoğumuz için hiçbir şey ifade etmeyen biraz daha uzun pil ömrü, biraz daha bol megapiksel, biraz daha hızlı işlemci kısır döngüsüne mahkum kalan cihazlar, 2024’te bir dizi yepyeni örnekle üzerindeki ölü toprağını attı.

Yapay zeka destekli yazılımların heyecanını donanımlara taşıyan ilk ürün, geliştirme safhasında paylaşılan tanıtım videolarıyla büyük ilgi uyandıran “Humane AI” oldu. Kıyafetinize bir rozet gibi iliştirdiğiniz bu aksesuar, kamerasıyla istediğiniz an fotoğraf ve video kaydedebiliyor ve sesli komutlarınızı algılayıp yerine getirebiliyordu. Ekran olarak “avcunuzu” kullanan ürün, Nisan ayında piyasaya sürüldüğünde ilk şoku 700 dolarlık fiyatıyla yaşattı. Ardından aşırı ısındığı ve vaat ettiği hiçbir şeyi doğru dürüst yapamadığı ortaya çıktı. Bu fiyaskoyla iflasın eşiğine gelen şirket halen bu buhranı atlatmaya çalışıyor.

Heyecan uyandıran bir diğer ürünse ChatGPT’yi bir nevi işletim sistemi olarak kullanan “Rabbit R1” oldu. Kare formlu turuncu kasası, kendine has kontrol düğmeleri ve 200 dolar etiketiyle Ağustos ayında satışa sunulan cihaz, ilk haftasında 130 bin adet satışla dikkatleri üzerine çekti. Ancak hemen ardından Rabbit R1’ın da Humane AI gibi pek de işlevsel olmadığı anlaşıldı. ChatGPT’nin mobil uygulamasının lansmanının ardından arkasındaki rüzgarın büyük kısmını kaybetti.

Samsung’un Şubat ayında tanıtıp, Haziran ayında satışa sunduğu akıllı yüzük “Galaxy Ring” de yeni nesil cihazlar adına dikkat çekiciydi. Sadece 2,3 gram ağırlığa sahip ürün, tahmin edileceği gibi esasen akıllı telefonunuzdaki uygulamayla eşleşen bir takip hizmeti. Uyku düzeni, nabız atışı, adım sayma gibi klasik sayılabilecek ölçümleri yapıyor.

Apple’ın Şubat ayında satışa sunduğu karma gerçeklik (mixed reality) başlığı “Vision Pro” yılın en ses getiren ürünlerinden biri oldu. VisionOS adlı özel bir işletim sistemi kullanan cihaz, videoları, uygulamaları ve oyunları, kullanıcısının bulunduğu ortamdaki yüzeylere yerleştiren özel bir arayüze sahip. Ancak kısıtlı pazarlarda satışa sunulması, 650 gramlık ağırlığı, kullanım alanının sınırlı oluşu ve 3 bin 500 dolarlık fiyat etiketi onu pek çokları için “hoş bir bilgi” olmaktan öteye taşıyamadı.

Bu grupta yılın en ses getiren ve en yenilikçi ürünü ise Meta’nın Eylül ayında tanıttığı “Orion” adlı artırılmış gerçeklik (augmented reality) gözlüğü oldu. Şirketin “Project Nazare” ismiyle 5 yıl üstünde çalıştığı ürün, temelde Apple’ın Vision Pro ile kurduğu dünyayı çok daha küçük (ve normal) görünümlü bir gözlükle başarıyor.

Orion, herhangi bir bilgisayar ya da telefona ihtiyaç duymadan, uyumlu tüm uygulamaları baktığınız her yüzeye yansıtmanın yanısıra, kendine has yepyeni kullanım modelleri de sunuyor. En ilginç ayrıntısıysa gözlükle entegre çalışan ve parmak hareketlerinizi algılayabilen özel bilekliği. Bileğinizdeki eklem ve kas hareketlerini algılayarak onları komutlara çevirebilen bu bileşen, insan – cihaz arayüzü olarak da bir ilki temsil ediyor.

Ve diğerleri…

2024 yılının beklenen fakat pek ihtimal verilmeyen en önemli gelişmesi kriptoparalarda yaşandı. Pandemi döneminde zirve yapan ve milyonlarca kişiyi kendine çeken bu pazar, hemen ardından yaşanan enflasyon dalgası ve faiz artışlarıyla yatırımcılarına karalar bağlatmıştı. Kasım ayında gerçekleştirilen ABD seçimlerinde Donald Trump’ın kazanma ihtimaliyle toparlanmaya başlayan pazar, Trump’ın zaferiyle birlikte eski günlerine hızlı bir dönüş yaptı. 100 bin dolar seviyesini aşan Bitcoin başta olmak üzere pek çok farklı parada dramatik yükselişler gözlendi. Ekonomistlerin ibreyi yeniden terse çevirecek küresel durgunluğa yönelik uyarıları, şimdilik kimsenin umrunda değil gibi görünüyor.

Ekonomik durgunluk emareleri ve yapay zekanın yükselişi, etkisini teknoloji sektöründeki kitlesel işten çıkarmalarla gösterdi. Yıl boyunca dünya genelinde 549 teknoloji şirketi 149 binden fazla çalışanıyla yollarını ayırdı. Bu sayının 2025’te daha da artması bekleniyor.

2024 yılına damgasını vuran ve etkisini önümüzdeki yıllarda da göstermesi beklenen son önemli gelişme ise ABD ve müttefiklerinin Çinli teknoloji şirketlerine yönelik kuşatma faaliyetleriydi. Yüksek teknoloji ürünlerinin Çin’e ihracatının kısıtlanmasına misilleme olarak Çin de bu ürünlerin hammaddelerine yönelik ihracat kısıtlamasıyla diş gösterdi.

(20 Aralık 2024 tarihli Oksijen gazetesindeki yazım.)