OpenAI şirketinin CEO’su (ve Kurucu Ortağı) Sam Altman’ın yönetim kurulu tarafından görevinden uzaklaştırılması geçtiğimiz hafta teknoloji gündemini altüst etti. Bir başka yapıda olsa en fazla paydaşlarını ilgilendirecek bu gelişmenin böylesine tartışılmasının sebebi hem OpenAI’ın yapay zeka alanındaki belirleyiciliği hem de sürecin kendi içindeki tuhaflıklarıydı. Durumu anlayabilmek adına şirketin tarihçesine kısaca bakmakta fayda var.

OpenAI 2015 yılında Sam Altman, Elon Musk, Peter Thiel, Reid Hoffman ve Greg Brockman gibi kendi alanında son derece başarılı bir grup girişimci tarafından yapay zeka araştırmaları yapacak bir oluşum olarak hayata geçti. En dikkat çekici özelliği “kar amacı gütmeyen” ve “açık kaynaklı” bir yapı olmasıydı. Üstelik o dönemde “yapay zeka” henüz kavramsal bir ütopya olarak görülüyordu.

2018 yılında tanıtılan “GPT-1” (Generative Pre-trained Transformer) ve 2019’un sonunda kullanıma sunulan “GPT-2” adlı ürün ile OpenAI’ın varlık sebebi ete-kemiğe büründü. 1940’lardan bu yana akademik bir faaliyet alanı olan yapay zeka, gündelik yaşamın içine hızla nüfuz etmeye başladı. Aynı sene şirketin CEO’su Sam Altman sürpriz bir kararla OpenAI’ın artık “kar amacı güden” bir statüye geçtiğini duyurdu. Gerekçe olarak yeni sürecin ihtiyaç duyduğu sermayeyi (yatırımı) toplayabilmek ve çalışanlarla şirketten hisse verebilmek gösterildi. Bunun için bazı haklar ve paylar aynı isimle kurulan yeni ticari şirkete aktarıldı. Kar amacı gütmeyen OpenAI’ın yönetim kurulunun ticari şirketten hisse alması engellenmiş, kar amaçlı yeni şirketteki küçük hissedarlar ise oy hakkından mahrum bırakılmıştı. Ticari oluşumun ilk yatırımcısı 1 milyar dolarlık katkıyla Microsoft oldu.

Bu sürecin hemen ardından 2020’de kullanıma sunulan GPT-3, iki ayda 100 milyon kullanıcıya erişerek tarihin en hızlı büyüyen dijitel hizmetine dönüştü. 2023’te duyurulan GPT-4 ile yapay zeka artık ev ödevlerinden şarkı bestelemeye, finansal öngörülerden şirket yönetimine kadar her alanda kendine yer bulmuştu. Şirketin aynı kaynaktan beslenen bir diğer ürünü DALL-E, yazılı olarak tarif edilenleri görselleştirme konusundaki becerisiyle yepyeni bir sektör (ve tartışma) yarattı.

Tam bu sırada Sam Altman el yükselterek daha da radikal bir karar duyurdu: OpenAI artık ismine dahi ilham veren “açık kaynaklı” yapıyı terk edecekti. 98 sayfalık makalesinde bunun sebebini kamuya açık çalışma modelinin güvenlik adına yarattığı risklerle açıkladı. Özetle dünyanın en çok kullanılan yapay zeka modeli artık kapalı bir kutuya dönüşmüştü. Yapay zeka, bilimsel çalışma alanı değil; ticari bir üründü.

Bu değişiklik ne şirketin başarısını ne de kitlelerin şehvetini etkiledi. Her şey kendi deviniminde sürüyor; hatta Sam Altman iki hafta önce GPT’nin yeni nesli üzerine ipuçları veriyordu.

Para huzur getirmedi

Ancak perde arkasında işlerin göründüğü kadar pürüzsüz yürümediğini geçen haftaki beklenmedik gelişme sayesinde öğrenmiş olduk. Kar amacı gütmeyen (çatı şirket) OpenAI’ın yönetim kurulu, kurumsal bir darbeyle Sam Altman’ın görevden alındığını duyurdu. Şirket blogundaki açıklama metni Altman’ı “kendilerine karşı dürüst olmamakla” itham ediyordu. CEO görevine geçici olarak şirketin teknolojiden sorumlu yöneticisi Mira Murati atandı.

Sam Altman aynı gün Twitter hesabından “Çok güzel insanlarla, çok güzel işler yaptık. Teşekkür ederim” tarzında ılımlı bir paylaşım yaptı. Ancak herkes olayın içyüzünü merak ediyordu. Zira bu karar hiçbir hissedara danışılmadan alınmıştı. Hatta şirketin en büyük ortağı Microsoft dahi duyurunun birkaç dakika öncesinde bilgilendirilmişti.

Ayrıntılar birkaç gün sonra gün yüzüne çıktı. Altman’a haberi 16 Kasım akşamı şirketin Baş Bilimcisi (ve Yönetim Kurulu Üyesi) Ilya Sutskever “kısa mesajla” bildirmişti. Vekaleten yerine atanan Murati ve şirketin Başkanı Greg Brockman da haberi yine Sutskever’den gelen mesajla öğrenmişti. Kararın açıklanmasının ardından yapılan iç toplantıda Ilya Sutskever bunun “yapay zekanın insanlığa faydalı olması adına hayırlı bir gelişme” olduğunu belirterek olayın mimari olduğunu tescilledi. Özetle 90 milyar dolara ulaşan değeriyle teknoloji dünyasının en kıymetli şirketlerinden birinde yaşanan bu krizin sebebi yapay zekanın ticarileştirilmesine yönelik felsefi bir anlaşmazlıktı.

Devrik Başkan Greg Brockman ve üç kilit araştırmacının istifa kararı gecikmedi. İnsan kaynakları departmanı birkaç gün içinde düzinelerce ayrılma dilekçesiyle başbaşaydı.

Şaşırtan final

Sektörün amiral gemisinin gözleri önünde (ve kontrolleri dışında) eriyişine seyirci kalamayan yatırımcılar, vekaleten atanan Mira Murati ile yönetim kuruluna baskı kurarak Sam Altman’ın geri dönmesini talep etti. Baskılara dayanamayan kurul. herkesi şaşırtarak prensip olarak buna sıcak bakabileceğini açıkladı. Altman 19 Kasım’da toplantıya çağrıldı. Ne var ki anlaşma sağlanamadı ve görüşmenin hemen ardından Yönetim Kurulu CEO görevine video platformu Twitch’in kurucusu Emmett Shear’in getirildiğini duyurdu.

Şirkete yatırdığı 10 milyar dolarla en büyük hissedara dönüşen Microsoft, LinkedIN’den Github’a, Windows’tan Azure’a kadar sahip olduğu her ürün ve hizmete OpenAI’ı entegre etmişti. Altman’ın gidişiyle hisse değerinin 48 milyar dolar düşmesi de bu yüzdendi. Microsoft CEO’su Satya Nadella, bu ağır hasarın acısıyla tarihi bir manevra yaptı. Pazartesi günü Sam Altman ve Greg Brockman ile bir araya gelerek onları Microsoft’a transfer etti. Oyunun tek kazananı olarak aynı gün hisse değerini de tarihi zirvesine taşıdı.

OpenAI tarafında ise sular hala bulanıktı. Kalan 500 çalışan, yönetim kurulunun görevini bırakmaması halinde topluca istifa edeceklerini açıkladı. Yatırımcılar da kurul üyelerini mahkemeye vermek için hazırlık yapıyordu. Sona erdiği sanılan filmin jeneriği akarken, Salı günü Sam Altman, OpenAI Yönetim Kurulu kararıyla (bu arada bir kere daha el değiştiren) CEO koltuğunu Salesforce’un eski yöneticisi Bret Taylor’dan devraldı. Yaprak dökümünde sıra darbeci kurul üyelerinde.Bu yaşananların Ilya Sutskever’in tabiriyle yapay zekanın insanlığa faydalı olması adına hayırlı bir gelişme olup olmadığını ise ileride göreceğiz.

(24 Kasım 2023 tarihli Oksijen gazetesi yazım.)