Daha kazançlı ve verimli bir yaşam mümkün mü?

Bitmeyen seçenekler, her taraftan üstümüze yağan fırsatlar ve bitmeyen iştahımız… Bizi bu açmazdan kim -ya da NE- kurtaracak?

Yakın geçmişin en gözde terimlerinden biri ‘zeitgeist’ olmalı. Almanca kökenli bir kelime. ‘Zamanın ruhu’ benzeri bir anlama sahip. Gücünü de bu önemli ayrıntıdan alıyor. Zamanın değişen, dönüşen, belirleyen bir ruhu var. Bit pazarlarından topladığım eski dergileri karıştırmak bunu anlamanın en iyi yollarından biri.

Bu ismi kitleselleştiren iki kavram oldu: Google’ın yılsonu özetleri ve kapitalizmi sorgulayan belgeselleriyle adını duyuran hareket. Bu belgeselleri izlediyseniz Venüs Projesi ve fikir babası Jacque Fresco‘ya da aşinasınızdır. Şahsen şu ana kadar saydığım her kavramı ve verdiğim bağlantıları önemsiyorum ve elime fırsat geçtikçe takip etmeye çalışıyorum.

Uzun zamandır Youtube izleme listemde bekleyen (ve 1,5 saatlik süresiyle gözümü korkutan) Venüs Projesi’yle ilgili belgeseli sonunda izleme fırsatı buldum. Sonlarına doğru Fresco’nun kendisini ziyaret edenlere hitaben söyledikleri bu yazının da ilham kaynaklarından biri oldu (bu kısım tam  01:16:25‘de geçiyor ve ben Türkçe’de daha anlamlı olacak şekilde çevirdim. Fakat özünü aynen koruyor).

Jacque Fresco
Jacque Fresco

Sonunda bütün karar verme süreçleri makinelere devredilecek. İlk düşündüğümde bu fikir benim de hoşuma gitmemişti. Ama gelin terazilerin ne yaptığına bakalım. Bir dönem et almak için kasaba giderdiniz. Eline bir tavuk alır ve 3 kilo olduğunu söylerdi. Ama içinizden “hiç de 3 kilo gibi görünmüyor; bence en fazla 2 kilo” derdiniz. Sonradan tartı diye bir şey çıktı ve kararları ona devrettik, öyle değil mi? Pilotlar da böyledir mesela. Camdan aşağıya bakıp “galiba yaklaşık 2 kilometre yükseklikteyim” demez. Karşısında bir alet vardır ve o tam 4.303 feet yüksekte olduğunu söyler. İşte bu makine tarafından verilen bir karardır. Makineler kararlarında insanlardan çok daha tutarlıdır. Normal bir insan şunu sorar: Peki makine kendisini tasarlayanlardan daha akıllı olablir mi? Küçücük bir adam tanıyorum. Dev kutuları kaldıracak bir alet icat etti. Kendisi bunu yapamazdı. Makineler her zaman yaratıcılarından daha hızlıdır. Şişeleme makinelerini düşünün. Yaratıcısı asla o kadar hızlı hareket edemezdi. Her geçen gün biraz daha karar verme sorumluluğunu makinelere bırakıyoruz.

On yıllar boyu pişmiş bir fikir hareketini bir buçuk saatte özetlemeye çalışan bir belgeselin 1 dakikalık kesiti elbette bütün hakkında yanlış izlenimler bırakabilir ama kabul edelim; Fresco burada haklı.

İlk duyduğumuzda korkutucu gelse bile günlük hayatımızın önemli bir bölümünü makinalar yönetiyor zaten. Ve bundan gayet memnunuz.

Birkaç popüler örneğe bakalım.

Daha uygun iklim şartları

En basitinden ‘plaza’ olarak nitelendirdiğimiz pek çok işyerinde ısı (ve bazen de nem) termostatlı havalandırma sistemleriyle yürüyor. Hatta iPod’un mucidi onların bile daha akıllısını yapma adına Nest adlı ürünüyle işi çok daha öte noktaya taşıdı. Nest, sizi, hayat düzeninizi, tercih ve alışkanlıklarınızı gözlemleyerek bir süre sonra hava koşullarına göre her şeyi kendi ayarlamaya başlıyor. Örneğin kaçta yatıp kalktığınız, hangi odada hangi sıcaklığı tercih ettiğiniz, eve kaçta girip çıktığınız gibi bilgileri kaydedip zamanla sizin yerinize tam da istediğiniz koşulları sağlıyor. Üstelik şaşırtıcı derecede başarılı.

Daha anlayışlı bir şehir

Kalabalık şehirlerin kalabalık kavşaklarının (İstanbul dahil) trafik ışıkları araç yoğunluğuna göre kendini düzenliyor. Böylece standart bekleme süreleri yerine daha çok sıkışan tarafa yeşil ışıkla öncelik verilebiliyor. Hatta kimi gelişmiş örneklerde trafik ışıkları merkezi sunucular üstünden birbiriyle konuşarak koordine olabiliyor.

Daha becerikli gözler

Kumarhane, askeri tesis, havaalanları gibi güvenlik hassasiyetine sahip pek çok mekan son derece gelişmiş ses ve yüz tanıma teknolojileriyle kalabalıkları kontrol edebiliyor. Hatta mimik ve hareketlerinden ruh hallerini dahi ayırd edebiliyor. İnsan emeğiyle (gözüyle) taramanın mümkün olmadığı kalabalık ve karışık ortamlarda nispeten (ve ne yazık ki bazen) işe yarıyorlar. Artık cep telefonlarında bile yerini almış, sıradanlaşan bir teknolojiden söz ediyoruz aslında.

Daha verimli tarlalar

Artık tarlalar, bağlar bile otomasyon sistemleriyle ürün yetiştiriyor. RFID ile haberleşen hassas algılayıcılar toprağın ısısını, nemini, havanın ve ekinlerin durumuyla gözlemleyip ne yapacağına karar veriyor. Örneğin hava çok ısındıysa, toprak (dolayısıyla mahsul) kurumaya başladıysa ve saat sulamaya uygunsa sistem gerekli hazırlıkları başlatıp sulamayı başlatabiliyor. Ama internetten çektiği hava durumu bilgisinde yağmur yağacağı bilgisi varsa sulamayı geciktirerek su israfını engelliyor. Hatta kimi modellerde elektrik destekli sulamayı elektriğin ucuz olduğu saatlerde yaptırmak bile mümkün. Böylece hem toprak ve mahsul için en olumlu şartlar sağlanıyor hem de tasarruf ediliyor. Üstelik kişisel kullanım için bile kolay kullanımlı sürümleri var.

Daha fazla kazanç

Farkında bile değiliz ama paramızın da çoğu makinelere emanet (makine kavramını yerine göre yazılım ve donanım olarak düşünebilirsiniz). Banka ya da aracı kurumlar gibi büyük oluşumlarda bir hissenin alım ya da satımı, bir fona giriş ya da çıkış, bir madenden diğerine geçiş gibi kararların çoğu uzun zamandır yazılımlar tarafından yapılıyor. Hatta bu yazılımların milisaniyeler ölçeğinde hızlanması bile bir kurumu diğerine göre daha avantajlı hale getirebiliyor. Seçenekler için basit bir Google araması bile epey sonuç döndürüyor.

‘Yüksek frekanslı ticaret’ (high frequency trading) denilen bu akım ilginizi çektiyse izlemenizi tavsiye ederim.

Bu yazılımlar o kadar çok farklı veriyi gözlemleyerek, o kadar hızlı ve giderek daha tutarlı şekilde işleyerek karar alıyor ki, ‘insan’ yatırımcı / broker karar verene kadar her şey olup bitmiş oluyor. Yeni yarış daha güçlü bilgisayarlar, daha becerikli yazılımlar ve elbette bu komutları merkeze iletmek için çok daha hızlı internet hatları.

Daha tutarlı ortam bilgisi

pressureNET adlı bir uygulama içinde barometre olan Samsung Galaxy, Note ya da Google Nexus gibi cihazlardan topladığı basınç bilgilerini merkezi bir veritabanında anonim olarak toplayarak küresel atmosferik bir bilgi yığını oluşturuyor. Tamamen açık kaynaklı projenin verileri de açık. Bir adım ötesinde cebimizdeki telefonların yakın bir gelecekte küresel bir sinir sistemini oluşturabiliriz. Kevin Kelly’nin meşhur ‘tek bir büyük makine’ tanımı çok da garip gelmiyor sanki artık hiçbirimize.

Bizi daha iyi tanıyan yardımcılar

Tepkilerinizden müzik zevkinizi çözerek kusursuz bir isabetle şarkılar dinleten ve yepyeni keşfiler yapmanızı sağlayan internet radyosu Pandora ve benzerleri de bu kategoriye dahil. Satın aldığınız ya da baktığınız ürünlere göre size benzer ya da tamamlayıcı tavsiyelerde bulunan e-ticaret sitesi de öyle. Ya da mobil tarafta iPhone ve iPad’lere yükleyebileceğiniz Google Now, şimdilik oyunu Apple Siri’nin yerini almak için kuruyor ama çok ilginç bir geleceğin de ipucunu vermiş oluyor.

Cep telefonlarımızdan alabileceğimiz daha ne kadar çok yardım ve bilgi var, değil mi?

Ne işimize yarayacak?

Böyle uzayıp gidebilecek örnekler peşinde durup düşündüğümüzde ortada 3 gerçek var:

  1. Sahip olabileceğimiz fırsatl ve avantajlar her geçen gün artıyor. Ve mümkünse hepsinden faydalanmak istiyoruz.
  2. Bu heves bizi her an daha fazla şeyi takip edip, ayıklayıp, karar vermeye zorluyor. Hata ve gözden kaçırma payı yüksek bu çaba bizi verimsiz kılıyor. Bunun bize hediyesi bazen israf, bazen de kayıp oluyor. Her ikisine de tahammülümüz yok.
  3. Elimizin altında henüz potansiyelinin çok azını kullanabildiğimiz çok yetenekli cihazlarımız var.

Geleceğin başarılı kişi, kurum ve hizmetleri bu denklemin içindeki değişkenlerin yerini alabileceklerden çıkacak.

[box type=”info”]Makine ve insan ilişkisi ilginizi çektiyse konuyla ilgili diğer birkaç yazıma da göz gezdirebilirsiniz.[/box]

Yorumlar

14 yanıt

  1. Hakan Külçür avatarı

    Evet, makineler yolu ile emek yoğun iş gücü sorunu kalkınca egemen güçler tarafından yapay bir hastalıkla önümüzdeki 150-200 yıl sonra dunya nufusu bilinçli bir şekilde 150-200 milyon nüfusa düşürülecek ve bu seviyede tutulacak.Dünya,bu seçilmiş elitlerin yapay / üretilmiş/yetiştirilmiş organları ile desteklenen ve yenilenen ve her zaman genç bir yaşam ile onlara kalacak. Kaynaklar sınırlı çünkü. Sorun sadece “bilincin” yani kişlerin hafızalarında ve beyinlerinde kendine özgü biriktirdiği bilgi, güdülmüş yada öğrenilmiş kültür ve davranışların saklanabilmesi veya taşınabilmesi. Ya beyin hücrelerindeki iletişimi (fiziki hücre bağlantılarının kavrayış ve kişilkte önemli bir yeri olduğu biliniyor…) ebediyen koruyabilecek tıbbi bir bakım sistemi ya da bilincin makinelere aktarımı. İkincisi daha bir mümkün ancak ona 200 yıldan fazla zaman var. Diğer tüm organlarıız üretebiliriz. Hatta gerek bile yok.

  2. smyrneen avatarı

    Evet, kararlar artık makineler tarafından veriliyor ama belgeselde verilen örnekler çok doğru olmamış. Tavuğun ağırlığını ya da uçağın yüksekliğini ifade etmek birer karar değildir; tespitte bulunmaktır. O tespitin sağladığı veriye göre bir davranışda bulunmak karar vermektir.

  3. Görkem avatarı
    Görkem

    Belgeselden aldığınız pasaj bu belgeseli izlemeyenler tarafından yanlış yorumlanacaktır. Bence belgeselin savunduğu fikrin neden daha doğru olduğunu anlamaları için bütün belgeseli izlemeleri gerekiyor.

    1. MserdarK avatarı

      Bunu belirttim zaten alıntıdan hemen sonra.

  4. arman avatarı
    arman

    sorun şu; tüm bu icatlar, bütün insanlık rahat etsin, hatta dünya daha iyi bir yer olsun diye yapılmıyor.

    tıpkı tavuklar için yapılan onca şeyin daha çok yumurta veya et elde etmek olması gibi.

    neredeyse tüm modern şehir tasarımları insan vücudu ölçülerinden bambaşka boyutlarda, binalar, yollar,araçlar, betonlarla dolu ve ve biz böyle şehirlerde yaşayarak hiç durmaksızın konforumuzu artırmak için maddelerle boğşup durmak zorundayız.
    bu kısırdöngü sistem denen şey.

  5. Işıl Yılmaz Sümer avatarı

    Tüm bu sisteme uygun bir yaşam oluşturabilmemiz için hepimizin bunları bilmesi gerekiyor. Ama ne yazık ki sadece şanslılar, bilgiye erişenler farkında. Peki, daha iyi bir yaşam sürdürebilmek için ortak bir hareket gerekmiyor mu?

    Farkındalığın tabandan yayılması gerek. Bunun için de bireysel çaba, bence, yeterli değil. Siz ne dersiniz?

    1. MserdarK avatarı

      Çoğu zaman mecburiyetler; kalan kısmında da fırsat ve avantajlar insanları bu yeni sistemler içine ister istemez çekiyor. Bugün pek çok işlem için mecburen web hizmetlerinden faydalanmak zorundayız mesela. Ben şahsen her geçen gün yeniliklere daha hızlı ve kolay uyum sağladığımızı düşünüyor ve gözlemliyorum. Ama uç veya yenilikçi ürün ve hizmetlerin elbette küçük ama öncü bir kullanıcı grubu olacaktır.

      Bankaların internet hizmetlerinin kullanım oranları ya da e-devlet hizmetlerinin özellikle mali işlemlerdeki yaygınlığı beni bu konuda ümitlendiriyor açıkçası.

    2. arman avatarı
      arman

      bence bireysel çaba ve birebir iletişim önşart. yeter-li hiç bir zaman olmayabilir ama en azından bilmeyi isteyenlerin iletişimi lazım.
      matrix1 ve hap seçimi güzel anlatır konuyu.
      çoğumuz sisteme uygun yaşıyoruz zaten, çünkü böyle yetiştik. bilsek de bilmesek de.

  6. Esma Mısırlıoğlu avatarı

    Teknolojik makinelerle daha kazançlı ve verimli bir yaşam elde ettiğimiz doğru. Ancak dediğiniz gibi bu teknolojiyi keşfetmek ve kullanmaya alışmak için de ciddi bir zaman gerekli. Çoğu zaman bunu göze alamadığım için hala eski alışkanlıklarımı sürdürüyorum. Örneğin bir yazı veya makale yazacaksam ya da bir sunum düzelteceksem, çoğunlukla elde yazıyorum veya sunumu yazıcıdan çıkartıp kağıt üzerinde düzeltiyorum. Kafamdaki fikirleri ekrana aktarmak benim için çok zor oluyor bazen.

  7. Fatih avatarı
    Fatih

    Blogunuzdaki son yazıların özellikle çok güzel olduğunu ifade etmek isterim. Yine çok güzel bir yazı kaleme almışsın Serdar Bey. Sizden bir ricam olacak. Anladığım kadarıyla İngilizce’nizin seviyesi iyi (belki de çok iyi). Okuduğunuz İngilizce kitaplardan ve izlediğiniz altyazısız belgesellerden çıkardığım bu. Benim gibi 30 yaşına gelmiş, Hacettepe’de İngilizce hazırlık okumuş ve hala daha İngilizce öğrenmeye çalışan ya da yolun başında olan kişiler için İngilizceyi geliştirmeye/öğrenmeye yönelik bir yazı yazabilir misiniz?

  8. BLC avatarı
    BLC

    High Frequency Trading ile karar alma süreçleri makinelere devredilmiyor. Sonuç olarak bahsettiğimiz bir algoritma. Basitçe şu olursa bunu al, bu olursa şunu sattan ibaretler. (çoğunlukla arbitraj işlemleri) Bu komutların ne olacağı ise tamamen fon yöneticilerinin, traderların ve quantların kararına kalmış.

  9. Murat avatarı
    Murat

    Tarım için olan sistem çok iyi fakat o sistemi kurmak için gereken oarayı kaç senede çıkartabiliriz acaba?

  10. dijitalpano avatarı

    Son 3 maddeyi sürdürülebilirlik çerçevesinden düşündüğümüzde, kendiliğinden bir denge oluşacaktır sanırım.

  11. Cagyol avatarı
    Cagyol

    Sizin de son Gozimo projeniz biraz da bu teknolojilere paralel değil mi ? Böyle yorumladım ben en azından 🙂

Görüşlerinizi paylaşın: